نحوه کار نصب کننده‌ نرم‌افزار( Installer)

در این نوشتار به شکل مختصر به پروسه نصب نرم‌افزار در سه سیستم‌عامل دسکتاپ مطرح امروز یعنی ویندوز، مک و لینوکس اشاره و اهمیت آگاهانیدن کاربران از فرایند نصب نرم‌افزار را تشریح خواهیم کرد.

سیستم‌عامل‌های امروزین روش‌های زیاد ساده‌ی نصب نرم‌افزار را برای کاربران فراهم کرده‌اند. این روش‌ها دربرگیرنده پکیج‌های نصب یا فرمان‌هایی می‌شوند که اجزای مختلف نرم‌افزار را به شکل یک‌جا نصب می‌کنند. آیا می‌دانید اثناء اجرای این فایل‌ها یا فرمان‌های نصب، دقیقا چه اتفاقی در بعد گویه سیستم‌عامل رخ می‌دهد؟ در این مقاله هدف داریم به نحوه‌ی نصب نرم‌افزارها در سه سیستم‌عامل دسکتاپ مطرح یعنی ویندوز، مک و لینوکس نگاهی داشته باشیم.

شیوه‌های نصب

روش‌های مختلفی برای نصب و اجرای نرم‌افزار جدید روی رایانه هستی دارد که به ترتیب پیچیدگی عبارتند از:

• کامپایل نرم‌افزار (Software Compilation) که اغلب مورد کاربرد کاربران حرفه‌ای است و به فرآیند برپایی برنامه از طریق کد منبع آن گفته می‌شود.
• آرشیو نرم‌افزار (Software Archives) که به بسط دادن فایل‌هایی مشابه ZIP و اجرای نرم‌افزار گفته می‌شود.
• پکیج نصب (Installer Packages) که به فرایند اجرای فایل نصب (Installer) گفته می‌شود.
• فروشگاه/مدیر نرم‌افزار (Software Managers/Stores) که به گزینش نرم‌افزار باره عقیده از یک رابط کاربری و نصب آسان آن گفته می‌شود؛ همانند آنچه در نصب بازی‌های کامپیوتری از نرم‌افزار استیم رخداد می‌افتد.

در این نوشتار اغلب بر شیوه پکیج نصب تمرکز خواهیم داشت؛ زیرا فروشگاه/مدیر نرم‌افزار هم بر همین روش و به کارگیری همین پکیج‌ها در پس‌زمینه سیستم‌عامل اتکا دارد. با نگاهی به سیستم‌عامل‌های مطرح امروز، یعنی ویندوز، مک و لینوکس وضعیت ایجاد این پکیج‌ها را کالبدشناسی خواهیم کرد. در ضمن در این مطلب اتفاقاتی که هنگام نصب و اجرای این پکیج‌ها رخ می‌دهد بررسی خواهیم کرد.

ویندوز

در سیستم‌عامل ویندوز، کاربران معمولا با دو پکیج نصب نرم‌افزار مواجه می‌شوند؛ اولین دسته، فایل‌های اجرایی (EXE) نامیده می‌شوند که قادر به کپی کردن فایل‌ها در محل مورد عقیده و اعمال تغییرات لازم در رجیستری ویندوز هستند. به دومین نوع، پکیج‌های نصب MSI گفته می‌شود که علاوه بر ویژگی‌های فایل‌های EXE، قادر به فراهم کردن استانداردهای دیگری از قبیل uninstall نرم‌افزار هستند.

برای مشاهده محتوای بایگانی فایل‌های نصب EXE و MSI، می‌توان از نرم‌افزار 7-Zip کاربرد کرد. برای نمونه اگر با استفاده از این نرم‌افزار به فایل نصب خود 7-Zip نگاهی داشته باشیم، فایل‌های متفاوتی قابل رؤیت است.

این فایل‌ها درون فایل نصب پوشه‌بندی نشده‌اند و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار هر فایل را به دایرکتوری خاصی برای نصب برگشت دادن می‌دهند. بیشتر این فایل‌ها در محل نصب پیش‌فرض ویندوز (C:Program Filesprogram name یا C:Program Files (x86)your new app) کپی می‌شوند.

توسعه‌دهندگان نرم‌افزار با استفاده از ابزاری حرفه‌ای همانند نرم‌افزار InstallShield، می‌توانند فرایند نصب را سفارشی و جزئیات آن را مشخص کنند. برای نمونه توسعه‌دهندگان توانا هستند نسخه ویندوزی که نرم‌افزار روی آن نصب می‌شود مشخص کنند، برای نرم‌افزار در منوی استارت یا دسکتاپ میانبر (shortcut) برپایی کنند و اقدام به ثبت اطلاعات کاربران نظیر نام، آدرس و. کنند. در مثال پروژه‌ای که در تصویر زیر به نمایش گذاشته شده است، صفحه‌ای از نرم‌افزار InstallShield را تماشا می‌کنید که تقسیم تنظیمات به‌روزرسانی یا برپایی رکورد جدید در رجیستری ویندوز را نشان می‌دهد.

نرم‌افزار InstallShield فایل‌های باره عقیده و دیگر تنظیمات نصب را در قالب فایلی با نام setup.exe اندوخته می‌کند. با بسط دادن این فایل به‌وسیله نرم‌افزار 7-Zip، یک فایل نصب MSI قابل تماشا است که فرآیند نصب را مشابه آن‌چه برای اکثر کاربران آشنا است به اجرا می‌گذارد. حال نگاهی به جزئیات فرایند نصب نرم‌افزار در ویندوز خواهیم داشت.

فرایند نصب در ویندوز

نصب کننده نرم‌افزار یا Installer در ویندوز مراحل ذیل را طی می‌کند و ترتیب مراحل به تنظیمات اعمال‌شده بدست توسعه‌دهندگان نرم‌افزار مرتبط است:

1. هر Installer شدنی است دربرگیرنده آرشیوها یا فایل‌های نصب دیگری مشابه MSI یا CAB باشد. در مرحله نخست Installer همگی درونمایه را در محلی گذرا کپی می‌کند.
2. در مرحله پس Installer تمامی موماتی که فرایند نصب و اجرای برنامه به آن وابسته است بررسی می‌کند. در صورتی که هر کدام از این مومات در دسترس نباشند، Installer اقدام به دانلود آن‌ها می‌کند یا در صورتی که چنین امکانی وجود نداشته باشد، پیغام خطایی برای کاربر صادر می‌کند.
3. اگر فرایند نصب نیازمند برنامه خاصی باشد که در دسترس نیست، پیش درآمد آن برنامه نصب می‌شود و پس متعلق به پروسه نصب اصلی پیش درآمد می‌شود. از جمله این موارد می‌توان به فرایند نصب NET Framework. قبل از نصب بعضی برنامه‌ها اشاره کرد.
4. سپس Installer اقدام به کپی فایل‌های نرم‌افزار در مکان‌های تعیین‌شده آن‌ها می‌کند.
5. در این مرحله اگر توسعه‌دهندگان Installer برای نرم‌افزار خویش میانبری در نظر گرفته باشند، میانبر مورد نظر برپایی می‌شود. فایل میانبر، فرمان کاربر جهت اجرای برنامه را به فایل اصلی اجرای برنامه ارجاع می‌دهد. این مرحله در هنگام نصب قابل شخصی‌سازی و تغییر است.
6. اگر دربایستن به تغییری در رجستری ویندوز باشد در این مرحله تغییرات لازم اعمال می‌شوند.
7. در مرحله پایانی نصب، ممکن است از کاربر خواسته شود اطلاعاتی نظیر نام یا آدرس وب‌سایت خود را وارد کند.
8. همه این مراحل در فرایند نصب نرم‌افزار روی سیستم‌عامل ویندوز ممکن است در سنجش با فرایند نصب در سیستم‌عامل بعدی این لیست پیچیده به نظر برسند.

macOS

فرآیند نصب نرم‌افزار در ویندوز شامل مراحل زیادی در پس‌زمینه سیستم‌عامل می‌شود. در نقطه مقابل، نصب نرم‌افزار در macOS معمولا شامل دانلود برنامه باره نظر، اندکی سخن را باز کنید فایل DMG یا Apple Disk Image و طی کردن چند مرحله ساده است. حتی در برخی موارد فایل نصب، قابلیت کشیدن و خلاص کردن (Drag and Drop) و نصب برنامه به شکلی بسیار آسان را برای کاربران فراهم می‌سازد. در این فایل‌ها کاربر معمولا با عبارت Drag here مواجه می‌شود. در پیوستگی به فایل‌های نصب APP و PKG در سیستم‌عامل macOS نگاهی خواهیم داشت.

ساختار پکیج نصب در macOS

فرایند نصب نرم‌افزار با به کارگیری فایل نصب APP، از دو جهت بسیار ساده‌تر از چیزی است که در ویندوز رخ می‌دهد؛ آغاز این که فایل APP به راستی یک پوشه استاندارد است. تنها تفاوتی که در این فایل وجود دارد پسوند APP. این فایل است. اگر این فایل روی ویندوز دانلود شود، کاربران آن را مانند یک پوشه معمولی ویندوز می‌بینند. علت دوم این است که فایل APP تمامی مومات و مواردی را که یک برنامه برای اجرا به آن نیاز دارد شامل می‌شود و دیگر نگرانی در باره فایل‌های ناقص یا فرایند دانلود پیش از نصب برنامه وجود ندارد.

این فایل‌ها شامل سه بخش اساسی در پوشه نصب هستند: 

1. فایل Info.plist که شامل متادیتای برنامه همانند نام، زبان، شماره نسخه و. است.
2.  دایرکتوری MacOS که در بردارنده فایل‌های اصلی برنامه است.
3. دایرکتوری منابع (Resources)، که شامل مواردی مثل آی اصلی برنامه و. است که برنامه برای اجرا به آن‌ها نیاز دارد.

پوشه‌های اختیاری دیگری نیز شدنی است در این فایل‌ها نگریستن شوند که در پیوسته به چند باره از آن‌ها اشاره می‌کنیم. پوشه Frameworks که شامل موارد عمومی است که بعضی برنامه‌ها برای عملکرد به آن نیاز دارند یا Plug-Ins که دربرگیرنده ویژگی‌هایی از برنامه می‌شود که نیاز به اجرای مجزا ندارند و در ضمن SharedSupport که دربرگیرنده داده‌هایی فرعی همانند templates می‌شود.

بر خلاف فایل‌های APP، فایل نصب PKG در macOS، دارای فرآیند نصبی همانند ویندوز با ساختاری یونیکسی است. امکان تماشا محتویات فایل PKG که با فرمت xar فشرده شده است به وسیله نرم‌افزار 7-Zip هستی دارد. تو این فایل یک یا چندین فایل اصلی به شکل آرشیو وجود دارد. برای بیرون کردن محتوای فایل PKG از اجازه ذیل در ترمینال مک یا لینوکس بهره‌گیری می‌شود. Cpio یک فرمت بایگانی و برنامه‌ای برای اعمال دگرگونی ها بر فایل‌های بایگانی است. بعد از اجرای این فرمان، کاربر توانا به نگریستن دایرکتوری خواهد بود؛ مثل gunzip -dc مثال زیر، برای نشان دادن محتوای یک فایل PKG از نرم‌افزار تبدیل کننده Pandoc کاربرد شده است. این نرم‌افزار دربرگیرنده اطلاعات باینری در راه /usr/local/bin و فایل‌های دیگری در مسیر /usr/local/share/man است. برای این که پی ببریم این فایل‌ها چطور روی مک نصب می‌شوند، نگاهی به فرآیند نصب در سیستم‌عامل کمپانی اپل خواهیم داشت. همان‌طور که در تصویر نگریستن می‌کنید، برای نمایش محتویات فایل، از نسخه ویندوز 7-Zip به جای نسخه لینوکسی و مبتنی بر خط فرمان آن کاربرد شده است.

فرآیند نصب فایل APP در macOS

هنگامی که کاربر فایل APP را به پوشه Applications مک کپی می‌کند تغییرات زیادی برپایی نمی‌شود. آن‌طور که پیش‌تر گفته شد، همگی موارد باره دربایستن برای اجرای برنامه در این فایل موجود است. فقط تفاوتی که این فرایند با یک عمل کشیدن و رها کردن معمولی با دیگر فایل‌ها دارد، ثبت شدن فایل Info.plist برنامه جدید در سیستم است.

ثبت فایل Info.plist تنظیماتی برای اجرای برنامه، نمایش آیی خاص، فایل‌هایی که در این برنامه حمایت می‌شوند و. به وجود می‌آورد. به‌غیر از این موارد، برنامه باره عقیده کاربر که در نمونه پایین فایل APP نسخه‌ای از برنامه ویرایش متن Atom است، حاضر به کار خواهد بود.

نحوه کار نصب کننده‌ نرم‌افزار( Installer)